Resmi ilan yönetmeliği yargıya taşınıyor

Basın İlan Kurumu (BİK) tarafından hazırlanan resmi ilan ve reklamların gazete, mecmua ve internet haber sitelerinde yayımını düzenleyen Yönetmelik, yürürlüğe girdi. Buna nazaran 1 Nisan 2023’ten itibaren internet haber siteleri de BİK’e ilişkin resmi ilan ve reklamları yayımlayabilecek. Fakat getirilen kaidelere gazetecilik meslek örgütlerinden itirazlar var.

Basın İlan Kurumu Genel Konseyi’nin 13 Ocak’taki toplantısında kabul edilen taslak haldeki Resmi İlan ve Reklam Yönetmeliği, o dönemki tüm itirazlara karşın değiştirilmeden Resmi Gazete’de yayımlandı ve yürürlüğe girdi. BİK Genel Heyeti üyesi de olan Gazeteciler Cemiyeti, 13 Ocak’taki toplantıda da itirazlarını gündeme getirmişti. Artık de dava açmaya hazırlanıyor.

“Kanunla düzenleme yapılmalı”

Gazeteciler Cemiyeti’nin avukatı Gökhan Tekşen, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, “Öncelikle resmi ilan ve reklam dağıtımı Anayasa’nın 29’ncu Hususu uyarınca mutlak suretle kanunla düzenlenmesi gereken bir alandır. Uzun bir müddettir düzenlemeler yönetmelik ile yapılıyor” dedi.

İnternet sitelerinin resmi ilan ve reklam almak için BİK’in öngördüğü Yönetmeliğe tabi olmasında ağır hukuka karşıtlıklar olduğunu söyleyen Gökhan Tekşen, “İlgili hususa nazaran ilan yayınlayan müddetli yayının sahibine, ortağına ya da muhabirine, muharririne yani fikir personeli takımındaki rastgele bir gazeteciye ‘Anayasal Nizama Karşı Suçlar’ kısmındaki hatalar ya da ‘Terörle Uğraş Kanunu’ kapsamındaki cürümler kapsamında ‘ceza davası açılması halinde’ resmi ilan yayınlama hakkı kesilecek” diye konuşuyor. Tekşen, “Bakın ‘hüküm giymesi’, ‘suçunun mahkeme tarafından sabit bulunması’ değil, ‘ceza davası açılması’ halinde diye yazılması açıkça kurumun kendisini mahkemelerin üzerine koymasıdır. Bir kişi hakkında dava açılması, kovuşturma başlatılması resmi ilan kesme önlemi gerektiremez. Bu direkt masumiyet karinesine karşıttır, Anayasaya aykırıdır” diye eleştiriyor.

Tekşen düzenlemede, dava açılan kişinin 5 gün içinde haber sitesinin takımından çıkarılmasının da yönetmelikte istendiğini da vurgulayarak, “Kesinleşmemiş yargısal bir süreç nedeniyle işten çıkarma cezasını vermek kabul edilemez. Bu unsur ağır bir basın özgürlüğü ihlalini beraberinde getirir” diye konuşuyor.

Mali taraftan terbiye etme iddiası

Avukat Tekşen, yönetmelikte “erişimi engellenen internet sitelerinin” resmi ilan hakkının sona ereceğine dair düzenleme olduğunu da tabir ederek, “Sitelerin erişime engellenmesinin sıradanlaştığı ve kolaylaştığı bir ortamda, sık sık erişim engelleme kararları çıkarken bunun resmi ilan yaptırımına neden olması söz özgürlüğüne açıkça aykırı” değerlendirmesi yaptı. Tekşen, “Aslında unsur özetle; BİK’in öngördüğü bir gazeteciliğin muteber olduğunu aksi halde hem internet sitesini hem de çalışanı gazeteciyi mali istikametten ‘terbiye edebileceğini’ öngörmekte. Kamuoyunda sansür yasası olarak bilinen ve tartıyla dezenformasyon kabahatine odaklanılan yasal düzenleme ve akabinde gelen türev mevzuat sistemi her halde bağımsız gazeteciliği engellemeye yönelik mayınlı bir arazi üzere dizayn edildi” diye devam etti.

Gazeteciler Cemiyeti olarak bahsin yargıya taşınacağını vurgulayan Tekşen, “hukuk prensiplerini ve meslek menfaatlerini gözeten bir mevzuat için hak aramasını sürdürmekte kararlıyız” açıklaması yaptı.

Monopolleşme ve belirli siteleri zenginleştireceği telaşı

Ankara Üniversitesi Bağlantı Fakültesi Öğretim Üyesi Gökhan Bulut, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, BİK’in resmi ilanların dağıtımı yoluyla kamu kaynaklarının medya kuruluşlarına aktarılması fonksiyonunun son yıllarda epey geniş tartışmalara neden olduğunu hatırlatıyor ve “İktidar yanlısı gazetelerin ödüllendirilmesi iktidar yanlısı olmayan gazetelerin de cezalandırılması aracı haline gelen BİK’in yetkilerinin bu yönetmelikle arttığı ve kapsamının genişlediği görülüyor” diyor.

Yönetmeliğin ekonomik istikametine dikkati çeken Bulut’a nazaran düzenleme yeni bir monopolleşme ve zenginleşme yaratacak. Bulut’a nazaran bir internet sitesinin resmi ilan alabilmesi için belirlenen kriterlerin sağlanabilmesi de sıkıntı. “Örneğin, Amasya, Muş ve Kırşehir’in de yer aldığı kategorideki yerlerde yayın yapan bir internet sitesinin resmi ilan alabilmesi için iki yıl boyunca 4 kişi istihdam etmesi, ayda 900 haber yayımlaması, aylık 90 bin tekil kişinin toplamda 270 bin sayfa görüntülemesi ve her bir ziyaretçinin sitede en az 1 dakika kalması gerekiyor” diye kaidelerin zahmetine dikkat çekiyor.

Çağdaş Gazeteciler Derneği Genel Lideri Can GüleryüzlüFotoğraf: Privat

“Genel Kategori” dahilinde yayın yapan bir siteye de en az 32 kişi çalıştırması kaidesi getirildiğini hatırlatan Bulut, “Ayda 7 bin 200 haber girmeli, 15 milyon ziyaretçi tarafından 45 milyon sayfa görüntülemesine ulaşmalı ve her bir ziyaretçi sitede en az 2 dakika kalmalı ki bunlara ulaşabilecek ve bunu iki yıl boyunca sürdürebilecek internet haber sitesinin sayısı çok az olacaktır” değerlendirmesini yaptı.

İnternet alanında yaşanan haksız rekabetin artacağına da dikkati çeken Bulut, düzenlemenin monopolleşme dalgasına yol açacağını da düşünüyor. Holdinglere ilişkin olmayan ve bu kaideleri sağlayanların da büyük ölçüde iktidar yanlısı ve dijital habercilik etiğine uymayan siteler olduğunun bilindiğini kaydeden Bulut, “Kamu kaynaklarının bir kısmı da bu sitelere aktarılacak. Gazeteler için yürütülen tartışmalar internet siteleri için de geçerli olmaya başlayacak” diye uyardı.

Gazetecisizleştirmeye mi yol açacak?

Yönetmeliğin “habersizleştirme” ve “gazetecisizleştirme” tehlikesi yaratacağını söyleyen Bulut, şu değerlendirmeyi yaptı:

“Siteler, haber sayısı ve ziyaretçi istatistiklerini yakalayabilmek için niteliksiz haber ve içeriklere yönelecek, ‘tık avcılığı’ artacak, kamu faydası unsuruyla yapılmış gerçek haberler hem azalacak hem de daha da görünmez hale gelecek. Sayıların tutturulabilmesi için ajanslardan geçilen haberlere çok daha fazla başvurulacak, bu da haber atmosferindeki tektipleşmeyi artıracak. Göstermelik sigorta kayıtları ve maaş ödemeleri devreye girecek. Güvencesizleştirmenin görünmeyen tarafları artacak.”

Çağdaş Gazeteciler Derneği Genel Lideri Can Güleryüzlü de, düzenlemedeki haber yayınlanma sayısı ile çalıştırılacak kişi sayısı kriterlerini bilhassa eleştirdi ve “Çok büyük sayıda internet haber sitesinin bu haktan daha en başta yoksun kalacağını gösteriyor” dedi.

Güleryüzlü, internet medyasının dinamik ve iç içe geçmiş bir alan olması gerektiğini de vurgulayarak, “İnternet medyasına ait bir düzenlemenin önceliğinin eşitlik olması gerektiği ortadadır. Bir de dağıtılacak kaynağın kamu kaynağı olduğu düşünüldüğünde, en kıymetli kriter, tıpkı vakitte kamusal nitelikte iş yapan basının artık günümüzde kıymetli bir modülü olan internet medyasının mali olarak eşit formda teşvik edilmesidir. Ne yazık ki yönetmeliğin hazırlayıcısı olan ve uygulayıcısı pozisyonundaki Basın İlan Kurumu, bu eşitliği ve basın özgürlüğünü teşvik edici bir kurum olmadığını müddet gelen uygulamalarıyla kanıtlamış bir yapıdır” değerlendirmesi yaptı.

Eleştirel ve sorgulayıcı yaklaşan yayın kuruluşlarının hak etmelerine rağmen resmi ilan vermemek için çeşitli mazeretlerle cezalandırdığına dair geçmişte örnekler olduğunu kayden Can Güleryüzlü, “Bir yandan da iktidar medyasına halkın kaynaklarının aktarılmasından köprü olan BİK’in, bu yönetmelikte öngördüğü ağır kaidelerin altından da iktidar yanlısı internet haber sitelerinin teşvikine yer hazırlama emelinin çıkması bizler için şaşırtan olmayacaktır” öngörüsünde bulundu.

Yönetmelik ne getirdi, ilanlar nasıl dağıtılacak?

Yönetmeliğe nazaran; Türkiye geneli yayın yapan internet haber sitelerinin ilan almak için en az 32 kişi çalıştırması zarurî olacak. 1’inci kategoride yer alan yani İstanbul merkezli kurumların en az 15, 2’nci kategoride yani Ankara ve İzmir merkezli kurumların en az 12 kişi çalıştırmaları mecburî olacak. Öbür kategorilerde yani lokal sitelerde sayı 8 ila 4 çalışan ortasında olacak. Türkiye genelini kapsayan haber siteleri için günlük en az 240 haber yayımlanması kaidesi olacak. Sitelerin “tıklanma” yani okunma oranları da ilan alımlarında tesirli olacak. Türkiye geneli kategorisinde yer alan bir internet haber sitesinin günlük taban tekil ziyaretçi sayısının 500 bin, günlük minimum sayfa görüntülenmesi sayısının da 1,5 milyon olması kuralı da yeni yönetmelik ile aranacak. İstanbul’u kapsayan kategori için günlük taban tekil ziyaretçi sayısı 50 bin, görüntülenme sayısı ise 150 bin olarak belirlenirken, Ankara ve İzmir’i kapsayan kategoride tekil ziyaretçide günlük 30 bin, görüntülenmede ise 90 bin olacak.